Afleiðingar af falskri ásökun, um barnaníð, á hendur kennara

Greinin birtist í kjarnanum í dag, 2. júní.

Hér má lesa hvaða afleið­ingar fölsk ásökun hefur í för með sér. Dæmið er frá Dana­veldi og er ekki eins­dæmi þar. Hér á landi ger­ist það sama og því miður er heldur mikil þöggun um þennan mála­flokk. Þörf er á að ræða vand­ann sam­hliða öðru ofbeldi þegar sú umræða á sér stað í sam­fé­lag­inu, af skyn­semi og raun­sæi.

Leita þarf leiða til fræða nem­endur um hvaða afleið­ingar fölsk ásökun getur haft í för með sér. Um leið og við fræðum þau um að eng­inn eigi að líða ofbeldi eða búa við á sam­hliða að taka á þessum mála­flokki, fölskum ásök­un­um. Ofbeldi er m.a. bar­smíð­ar, ljót orð, and­legt, ein­elti, for­eldra­úti­lok­un, tálm­um, fölsk ásökun og kyn­ferð­is­legt en ekki verður farið dýpra í ofbeld­is­flokk­ana.

Fyrir nokkrum árum birt­ist grein í Polti­ken, í Dan­mörku, um hvaða afleið­ingar lygar nem­enda í garð íþrótta­kenn­ara hafði í för með sér. Nem­endur lugu barn­a­níði upp á kenn­ara. Ljótur leik­ur. Það getur eng­inn, sem ekki hefur upp­lifað slíkt, sett sig í spor ein­stak­lings sem bor­inn er svo þungum sök­um.

Drengir í 6. bekk (7. bekk sam­kvæmt íslensku kerfi) komu sögu­sögnum af stað. Þeir sögðu íþrótta­kenn­ara sinn hafa tekið myndir í bún­ings­klef­anum af nöktum drengj­um. Sál­fræð­ingur í Dana­veldi segir þetta hina hlið barn­a­níðs­ins, falskar ásak­an­ir.

Í íþrótta­tíma bað kenn­ari nem­endur í 6. bekk í skóla í Kold­ing að hlaupa hringi til að hita upp fyrir tím­ann. Því nenntu ekki 6 dreng­ir. Þess í stað eyddu þeir tíma sínum í að agn­ú­ast út í íþrótta­kennar­ann sem er karl­kyns. Áður en skóla­degi lauk komu þeir af stað orðróm um að kenn­ar­inn hefði tekið nekt­ar­myndir í bún­ings­klef­anum af strák­um. Hann hefði auk þess rifið hand­klæðið af þeim þegar þeir komu úr sturt­unni.

Orðróm­ur­inn flaug á milli nem­enda, í smá­skila­boðum og net­pósti, þar til aðstoð­ar­skjóla­stjóri heyrði af til­viljun af orðrómn­um. Nem­endur við­ur­kenndu að þetta var upp­spuni frá upp­hafi til enda. Drengj­unum var vísað úr skóla í nokkra daga. Málið var mun erf­ið­ara fyrir kennar­ann sem fékk áfalla­hjálp hjá sál­fræð­ingi. Hann valdi að snúa aftur til vinnu eftir nokkra veik­inda­daga.

Staðan er veru­lega sorg­leg – ekki síst fyrir kennar­ann sagði aðstoð­ar­skóla­stjór­inn. Svona upp­á­koma mun ávallt fylgja við­kom­andi kenn­ara, þrátt fyrir að allar ásak­anir eru dregnar til baka. Hann íhug­aði að senda dreng­ina í annan skóla en leyfði þeim að halda áfram á þeirri for­sendu að þeir átt­uðu sig ekki á hvaða afleið­ing­arnar lygi þeirra ollu. Þetta er skýrt dæmi um að fræða þarf nem­endur um alvar­leika ásak­ana af þessu tagi, hvort sem þær bein­ast að kenn­ara, stjórn­anda eða öðrum nem­anda.

Þrátt fyrir að ásökun um barn­a­níð sé ekki dag­legt brauð í grunn­skól­anum hefur slíkt auk­ist und­an­farin ár um allt land segja kenn­ara­sam­tökin í Dan­mörku. Við höfum séð sömu takta víðar og oft með skelfi­legum afleið­ing­um. Þetta hangir alltaf yfir höfð­inu á kenn­ara sem lendir í þessu þrátt fyrir sönnun um ranga ásök­un. Við höfum mörg dæmi um að svona til­felli hafi brotið kenn­ara nið­ur. Þeir hafa ekki kom­ist í gang aftur segir for­maður danska kenn­ara­fé­lags­ins.

Menn eru sam­mála um að það sé ómögu­legt að vernda kenn­ara gagn­vart fölskum ásök­un­um, svo nem­endur hafa árang­urs­ríkt vopn gegn óvin­sælum kenn­urum segja þeir í Dana­veldi. Þetta er bak­hliðin á verð­launa­pen­ingnum af þeirri athygli sem barn­a­níð fær segir sál­fræð­ingur sam­tak­ana „Red barnet“. ,,Börnin hafa fundið út hvernig þau geta notað athygl­ina á nei­kvæðan hátt. Þetta er sterkt meðal að nota, því kenn­ar­inn er stimpl­aður af sam­fé­lag­in­u.“

Sál­fræð­ing­ur­inn telur kenn­ara sem bor­inn er röngum ásök­unum eiga erfitt með að snúa aftur til starfa. Það krefst að við­kom­andi sé vel lið­inn og hafi virð­ingu for­eldra því barn­a­níð kallar fram gíf­ur­legar til­finn­ingar hjá for­eldr­um. Þrátt fyrir að ásökun sé röng munu for­eldr­arnir alltaf vera í vafa, hvort sann­leiks­korn sé í ásök­un­inni. Hann mælir með að ásökun sé rann­sök­uð, þó erf­iðar aðstæður geti komið upp. „Það er áhætta, en áhættan fyrir falskar kærur þarf að vega upp á móti því að þegja um ofbeldi gegn börn­um.“

Skóla­sam­fé­lagið og for­eldrar þurfa að leggj­ast á eitt til að slík dæmi end­ur­taki sig ekki ár eftir ár. Á Norð­ur­lönd­unum hefur fölskum ákærum vaxið ásmegin sem er í meira lagi sorg­legt. Eins og Danir seg­ir, kenn­arar eru ber­skjald­aðir fyrir ásök­unum af þessu tagi. Ein­föld lausn er ekki til en ljóst að mála­flokk­ur­inn þarf að líta dags­ins ljós, for­eldr­ar, sam­fé­lagið og kenn­arar þurfa að vera með­vit­aðir um áhætt­una. Þöggun í mála­flokknum má ekki við­gang­ast. Það er of mikið að missa einn kenn­ara af vinnu­mark­aðnum vegna falskra ásak­ana um ofbeldi, sama hvers kon­ar. Við þurfum að leita lausna. Fræðum börn og hvert annað um falskar ásak­anir og afleið­ing­arn­ar. Falskar ásak­anir hafa áhrif á vinnu­um­hverfi kenn­ara, einn af streitu­völd­unum í starfi, og okkur á að koma þetta við sem fag­fólki, ein­stak­lingum og KÍ sem regn­hlífa­sam­tök.

„Afrekum hefur aldrei verið náð með því að aðhaf­ast ekki neitt.“

Höf­undur er M.Sc. M.Ed. og starfar sem grunn­skóla­kenn­ari og situr í vinnu­um­hverf­is­nefnd KÍ fyrir hönd grunn­skóla­kenn­ara.