Umræða um ofbeldi í garð grunnskólakennara ekki ný af nálinni

Greinin birtist í Kjarnanum 2. ágúst 2019. Heimild var breytt þar sem Haraldur var rangfeðraður í upphaflegu greininni. Beðist er velvirðingar á því.

Marga rak í rogastans þegar ég skrif­aði greinar um ofbeldi í garð kenn­ara. Margir þekkja og hafa heyrt af kenn­urum sem hafa orðið fyrir ofbeldi, hót­unum og ógn­andi hegðun af hálfu nem­anda. Í ein­hverjum til­fellum af hendi for­eldra líka. Sumt lít­il­vægi­legt annað alvar­legra, ofbeldi engu að síð­ur­. Innan margra grunn­skóla þekkja menn vand­ann. Margir for­eldrar fagna umræð­unni með það fyrir augum að mál­flokk­ur­inn verði rann­sak­aður og leitað lausna. Ofbeldi nem­enda bitnar ekki bara á kenn­ara heldur og öðrum nem­endum eins og Krist­björn Árna­son nefndi í sinni grein. For­eldrar vilja aðgerðir ekki síður en kenn­ar­ar. Mála­flokk­ur­inn er við­kvæmur og því stígur fólk ekki fram.

Vinnu­um­hverf­is­nefnd KÍ hefur áður rann­sakað mála­flokk­inn (KÍ, 2017) en ein­hverra hluta vegna virð­ist ekk­ert hafa verið gert með þá nið­ur­stöð­ur, því mið­ur. Nið­ur­staðan þá var slá­andi og er enn. Nú er lag og virð­ast for­menn KÍ og FG ekki ætla að láta sitt eftir liggja, sem er gott.

or­maður KÍ (þá starf­andi kenn­ari) skrif­aði pistli um mál­efnið og í honum seg­ir:

Það var fyrst árið 2010 sem ég man eftir fyrst því að opin­ber­lega hafi verið fjallað um þá við­kvæmu stöðu sem kenn­arar eru í. Þeir eru beittir ofbeldi. Það er kerf­is­lægt vanda­mál. Árið 2013 eða 14 man ég að það birt­ist frétt um að ofbeldi gegn kenn­urum væri að aukast. Fyrir örfáum vikum birt­ust svo nið­ur­stöður rann­sóknar sem benda til þess að nán­ast sé um far­aldur að ræða – að mörg hund­ruð kenn­arar séu beittir ofbeldi á hverju ári. Þetta er bæði and­legt og lík­am­legt ofbeldi. Ein teg­und ofbeldis hefur ekki verið rædd mikið upp­hátt. En það eru falskar ásak­anir á hendur kenn­urum um ofbeldi eða áreitni (Ragnar Þór Pét­urs­son, 2017).

Hér vitnar Ragnar Þór til könnun Vinnu­um­hverf­is­nefndar frá 2017 sem birti lýsandi nið­ur­stöð­ur. Í þeirri könnun kemur ber­lega í ljós að við erum engir eft­ir­bátar nor­rænu þjóð­anna í þessum mála­flokki. Um 2200 grunn­skóla­kenn­arar svör­uðu könn­un­inni.

Það er eitt og hálft ár síðan Ragn­ari Þór þótti ástæða til að ræða mála­flokk­inn. Grein­ar­höf­undur hefur vitnað til nor­rænna rann­sókna í mál­flutn­ingi sínum þar sem við eigum engar rann­sóknir hér á landi (bara kann­an­ir) og það segir Ragnar Þór líka í sínum pistli. Ofbeldið á Norð­ur­lönd­unum er í kringum 19% og hér bendir Rangar Þór á rann­sókn frá Bret­landi.

Ég veit ekki um tíðni þess­ara mála hér á landi en í breskri rann­sókn kom í ljós að rúm­lega fimmt­ungur allra kenn­ara þar í landi hefur orðið fyrir fölskum ásök­unum um alvar­lega áreitni eða ofbeldi. Þar í landi er þetta greint sem ein meg­in­or­sök þess að reynslu­mikið fólk hrökkl­ast úr kennslu (Ragnar Þór Pét­urs­son, 2017).

Í greinum mínum hef ég tekið dæmi erlendis frá en bent á að slík til­felli finn­ist hér á landi líka. Teg­und ofbeldis nefndi ég í síð­ustu grein byggt á sam­tölum við kenn­arar sem hafa orðið fyrir ofbeldi. Ragnar Þór (2017) virð­ist hafa sömu vit­neskju og ég þegar hann skrif­aði sinn pistil.

Þetta er stór­kost­legt vanda­mál í íslensku skóla­kerfi líka. Og þetta er mál sem lúrir djúpt í feni þögg­un­ar. Ég var staddur í níu manna hópi kenn­ara um dag­inn þar sem þessi mál bar á góma. Fjórir höfðu verið rang­lega bornir sökum – þar af allir karl­arnir þrír. Fyrir ári hitti ég fjóra karl­kenn­ara á við­burði. Þeir höfðu allir orðið fyrir ásök­unum sem síðan reynd­ust rang­ar. Þetta eru alls­konar ásak­an­ir.

Þegar kemur að for­eldrum og sam­skiptum við kenn­ara virð­ast þekk­ing okkar Ragn­ars Þórs vera á sömu nót­um. Í einni grein­inni skrif­aði ég um ógn­andi og hót­andi for­eldra sem er annað vanda­mál. Í pistli Ragn­ars Þórs má lesa:

Þá eru fjöl­mörg dæmi þess að kenn­arar séu lagðir í mjög harka­legt ein­elti af for­eldr­um. Einn var klag­aður til skóla­stjóra og sagður vera umtal­aður í nágrenn­inu fyrir að ofsækja börn og leggja í ein­elti. Kenn­ar­inn sætti ítar­legri rann­sókn sem leiddi í ljós að um full­komna lygi var að ræða.

Allar ofbeld­istil­kynn­ingar á að rann­saka. Þar til bær yfir­völd vinna að mál­un­um, líka þegar börn eiga í hlut. Vissu­lega munu sak­lausir ein­stak­lingar lenda í rann­sókn sem er fórn­ar­kostn­að­ur­inn þegar börn eiga í hlut. Verra er, að ein­stak­lingur sem er hreins­aður af sök fær ekki þá við­ur­kenn­ingu í sam­fé­lag­inu.

Kenn­arar stíga ekki fram og segja frá ofbeld­inu. Þeir ótt­ast almenn­ings­á­litið því dóm­stóll göt­unnar er óvæg­inn. Kenn­arar upp­lifa skömm á því að hafa orðið fyrir ofbeldi, hótun eða ógn­andi hegðun af hálfu nem­enda, almenn­ingi finnst það svo ólík­legt. Stað­reyndin er samt sú. Eins og það er mik­il­vægt að ná til fólks sem fer illa með börn, hvort sem það er kenn­ari, for­eldri eða aðr­ir, verðum við að gæta þess að sak­lausir ein­stak­lingar njóti réttar og fái við­eig­andi aðstoð.

For­maður félags leik­skóla­kenn­ara, Har­aldur F. Gíslason og Ingibjörg Kristleifsdóttir skrifa í Skóla­vörð­unni (2013) að lífið væri línu­dans í tenglum við áhorf mynd­ar­innar Jag­t­en. Í þeirri mynd leiddi ímynd­un­ar­afl barns og röng fag­leg nálgun til hörm­unga fyrir karl­kyns leik­skóla­kenn­ara og fjöl­skyldu. Í grein­inni segja þau engan dóm um kyn­ferð­is­legt ofbeldi hafi fallið hér á landi, í tengslum við leik­skól­ann, en við verðum að vera við öllu búin. Talað er um grun, slúður og dóm­stól göt­unnar í því sam­hengi (Har­aldur F. Gíslason og Ingibjörg Krisleifsdóttir 2013:14).

Á 7. þingi Kenn­ara­sam­bands Íslands, haldið í apríl 2018, ræddi Þor­gerður Dið­riks­dóttir for­maður Félags grunn­skóla­kenn­ara um kenn­ara sem hafa verið ásak­aðir um ofbeldi sem á ekki við rök að styðj­ast. Kenn­ara­sam­band­ið, sagði hún, þarf að standa við bakið á félags­mönnum verði þeir fyrir slíkum ásök­unum og ítrek­aði að mála­flokk­ur­inn hafi hangið yfir sam­band­inu eins og skuggi (Þor­gerður L. Dið­riks­dótt­ir, 2018:35). Tek undir orð for­manns FG og hvet hana til góðra verka í því sam­hengi. Löngu tíma­bært að létta þessum skugga af sam­band­inu með öllum til­tækum ráð­um. Rann­sóknin á haust­dögum verður ábyggi­lega gagn­leg í áfram­hald­andi umræðu og lausn­a­leit.

Rann­sókn á mála­flokknum er ákveðin í kjöl­far for­sög­unnar og könn­unar sem gerð var í apríl s.l. á vegum Vinnu­um­hverf­is­nefndar KÍ. Fram kom að rúm­lega 800 grunn­skóla­kenn­arar af 1600 sögðu frá ofbeldi af hálfu nem­enda. Könn­unin hafði þá ann­marka að ekki var spurt um s.l. 24 mán­uði eins og fyrri könnun og því er um kennslu­feril grunn­skóla­kenn­ara að ræða. Það breytir ekki vand­an­um, hann er til stað­ar.

Hvet kenn­ara og annað starfs­fólk grunn­skóla að til­kynna ofbeldi, and­legt sem lík­am­legt, hót­anir og ógn­andi hegðun sem það verður fyr­ir. Talna­grunn þarf kenn­ara­stéttin að eiga sem og aðrar stéttir innan grunn­skól­ans.

Höf­undur er M.Sc. M.Ed. og starfar sem grunn­skóla­kenn­ari og situr í vinnu­um­hverf­is­nefnd KÍ fyrir hönd grunn­skóla­kenn­ara.

Heim­ild­ir:

 

• Har­aldur F. Gíslason og Ingibjörg Kristleifsdóttir. (2013). Lífið er línu­dans. Kenn­ara­sam­band Íslands. Skóla­varðan 1. tbl., bls. 14. Sótt 25. júlí 2019.
• Kenn­ara­sam­band Íslands. (2017). Könnun á ein­elti, áreitni og ofbeldi á vinnu­stað meðal félags­manna KÍ. Sótt 25. júlí 2019.
• Ragnar Þór Pét­urson. (2017). Grun­sam­lega lítið hefnigjarn? Sótt 25. júlí 2019.
• Þor­gerður Laufey Dið­riks­dótt­ir. (2018). Funda­gerð 7. þing Kenn­ara­sam­bands Íslands, bls. 35. Sótt 25. júlí 2019.