Kennarar beittir ofbeldi af hálfu nemenda

Grunnskólakennarar beittir ofbeldi, áreiti og þeim hótað

Í Danmörku var gerð rannsókn á ofbeldi, áreiti og hótunum nemenda gagnvart kennurum. Fimmti hver kennari hefur orðið fyrir ofbeldi og fjórða hverjum hótað. Greinarhöfundi kæmi ekki á óvart að tölurnar séu svipaðar hér á landi.

Rannsókninni varpar ljósi á málaflokkinn og ætlun að setja í gang aðgerðaráætlun hjá Menntamálaráðuneytinu. Um var að ræða megind- og eigindleg rannsókn. Þátttakendur voru  1.198 frá 18 skólum. Svarhlutfall 53% sem rannsakendur telja nóg til að varpa ljósi á ástand mála.

Í skýrslunni kemur fram að grunnskólakennarar er sá hópur sem verður hvað oftast fyrir áreiti, hótunum og ofbeldi. Í rannsókn sem gerð var í Árósum í Danmörku kemur fram að algengasta hótun nemenda er niðurlægjandi orðnotkun á ógnandi hátt á meðan algengasta ofbeldið séu spörk í eða á eftir kennara. Tvær evrópskar rannsóknir sýna að 42% kennara í Þýskalandi hafa tilkynnt munnlegt ofbeldi af hálfu nemenda og 7% hafa orðið fyrir eignatjóni. Rannsókn frá Lúxemborg sýndi að 24% hafa orðið fyrir munnlegu ofbeldi.

Ofbeldið hefur áhrif á starfsánægju og heilsu þeirra samkvæmt rannsóknum. Helstu einkenni er streita, kvíði, svefntruflanir og örmögnun. Í kanadískri rannsókn komu fram einkenni eins og ergelsi, reiði, ótti, dapurleiki, þreyta, höfuðverkur og pirringur. Því oftar sem kennari verður fyrir ofbeldi gera fleiri einkenni vart við sig. Í skýrslunni kemur fram að ekki sé hægt að henda reiður á hvað veldur ofbeldinu en virðist eiga sér stað þegar nemendum er sett mörk eða kröfur gerðar á þá.

Ein spurningin hljómar: Hve oft hefur kennarinn, á síðasta ári, upplifað einhvers konar áreiti í skólanum? Af þeim 53% sem svöruðu sögðust 7,4 % verða fyrir slíku daglega. 14,6% sögðust verða fyrir því vikulega og mánaðarlega 12%. Sjaldnar en það voru 36,2% og þeir sem aldrei upplifðu áreitni voru 29,8%. Hér er um sláandi niðurstöður að ræða og greinarhöfundur er nokkuð viss að útkoma hér á landi yrði svipuð.

Áreitið er aðallega munnlegt þar sem niðrandi og ljót orð er sögð um kennarann fyrir framan nemendahópinn. Kennsla trufluð þar sem hjákátlegum orðum er beint til kennarans. Vel yfir 20% upplifa hótun um ofbeldi einu sinni í mánuði. Um þriðjungur upplifir það sjaldnar og um 45% upplifa það aldrei. Ofbeldið er ógnandi hótun. Um 15% af kennurum upplifa einu sinni í mánuði það sem má túlka ofbeldi. Um þriðjungur upplifir það sjaldnar á með tæpur helmingur hefur aldrei upplifað ofbeldi. Birtingarmyndin er að þeim sé ýtt, slegnir, sparkað, rifið í, klórað og hlutum hent í kennara.

Lesa má hvernig kennarar upplifa stuðning eftir ofbeldið af hálfu nemenda sem og á hvern hátt stjórnendur fræða starfsmenn sína um ofbeldi og viðbrögð við því og hvert ferlið er við slíka uppákoma á sér stað. Tilkynningar um ofbeldi er ábótavant. Engin tilkynning barst í um 46% tilfella og rúm 53% tilfella þegar hótun um ofbeldi átti sér stað. Þetta er vissulega umhugsunarvert. Hvort staðan sé sambærileg hér á landi skal ósagt látið, þó grunur sé um slíkt.

Fyrir marga kennara er hegðun nemenda af þessum toga íþyngjandi og þeir kjósa að yfirgefa grunnskólann. Sé ekkert að gert og kennarar búa við slíkt ofbeldi veldur það álagi sem getur endað með ósköpum fyrir einstaka kennara.

Aðstoð við kennara eftir ofbeldið er misjöfn. Á sumum stöðum eru verkferlar til staðar og kennara veitt aðstoð í formi samtals. Sumir skólar gefa kennara svigrúm til að finna út hvort ofbeldið hafi þau áhrif að hann þurfi fleiri daga til að jafna sig eða viðbótar stuðning. Til þess er öryggistrúnaðarmaður sendur í bekkinn daginn eftir atburð. Áhugavert væri að heyra hvernig fyrirkomulagið sé í íslenskum skólum. Standa stjórnendum með sínu fólki í svona málum eða upplifa kennarar sig án stuðnings?

Hinir ólíku gagnagrunnar benda til að algengi ofbeldis og hótana um ofbeldi sé tiltölulega há í grunnskólunum í Danmörku segir í skýrslunni. Því miður er ekki til slíkur gagnagrunnur eftir því sem best er vitað en vissulega þörf á að koma honum upp.

Í samhengi við ofbeldið vill greinarhöfundur benda á orð Menntamálaráðherra. Hún kvaðst hafa orðið fyrir grófu ofbeldi af hálfu nokkurra samstarfsmanna. Grunnskólakennarar upplifa slíkt hið sama af hálfu nemenda. Ráðherra menntamála kvaðst þurfa tíma til að vinna úr því ofbeldinu og má vissuleg spyrja hvort kennarar þurfi ekki slíkt hið sama. Kannski vekur þetta ráðherrann upp af vondum draumi sem gefur henni tilefni til að skoða vinnuaðstæður grunnskólakennara þegar kemur að ofbeldi, hótunum og áreiti.

Greinarhöfundur hefur ekki heyrt af neinum rannsóknum um ofbeldi eða hótunum nemenda gagnvart grunnskólakennurum hér á landi. Má vera að málefnið höfði ekki til rannsóknaraðila þó full þörf sé á því. Innan stéttarinnar heyrist af ofbeldi og hótunum. Hafa skólar tilkynningarskyldu um slíkt? Þegar nemandi gengur í skrokk á kennara sínum er slíkt tilkynnt barnaverndaryfirvöldum eða er málum af þessum toga sópað undir teppi?

Grunnskólakennarar kalla eftir vitundarvakningu um þetta vandamál sem finnst í íslenskum skólum. Viðurkenna þarf vandamálið.

 

Helga Dögg Sverrisdóttir, M.Sc. M.Ed. B.Ed.

Höfundur situr í vinnuumhverfisnefnd KÍ fyrir hönd grunnskólakennara.

 

Heimild:  Aust B, Andersen LPS, Laursen LL, Erdogan M, Kristiansen J, Nielsen HB (2018). Undersøgelse af chikane, trusler om vold og fysisk vold rettet mod undervisningspersonale i udvalgte folkeskoler. Gefið út af: Det Nationale Forskningscenter for Arbejdsmiljø (NFA) og Styrelsen for Undervisning og Kvalitet, Undervisningsministeriet.